Na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi znajduje się lista produktów tradycyjnych z podziałem na województwa. Województwo pomorskie należy do ścisłej czołówki krajowej w ilości produktór tradycyjnych.
woj. pomorskie
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego
ul. Okopowa 21/27, 80-810 Gdańsk
Departament Środowiska i Rolnictwa
tel. (58) 32 68 324
e-mail: e.klasa@woj-pomorskie.pl
Produkty mleczneSer pleśniowy camembert „Słupski Chłopczyk” 
Produkcję sera pleśniowego typu camembert „Słupski Chłopczyk” rozpoczęto w 1925 roku w słupskiej mleczarni. Przynosił on miastu nie tylko zyski, ale i sławę. Już sama nazwa „Stolper Jungchen”, czyli „Słupski Chłopczyk”, była wystarczająco dobrym c…
Wieś Łąg leży w gminie Czersk na Pojezierzu Południowopomorskim w regionie Borów Tucholskich. Bory Tucholskie to głównie lasy, łąki i mało urodzajna ziemia. Na tym terenie hodowano dużo krów, których mleko przerabiano na własne potrzeby. Własnor…
Ser topiony na parze z kminkiem
Na Pomorzu sery wytwarzano głównie z mleka krowiego, były to przede wszystkim sery twarogowe, otrzymywane z podgrzewanego kwaśnego mleka. „Z serów własnej roboty znane były twarogi – luźne lub suszone na słońcu, ale zawsze z dodatkiem kminku, któr…
Produkty mięsneZiemia pomorska od wieków zamieszkiwana była przez różne grupy narodowe, etniczne i regionalne. Jak pisze prof. dr hab. Brunon Synak w książce „Bogactwo kulturowe i przyrodnicze wsi pomorskiej” grupy te wraz z dziedzictwem historycznym województwa…
Ziemia pomorska od wieków zamieszkiwana była przez różne grupy narodowe, etniczne i regionalne, co miało duży wpływ na różnorodność potraw przygotowywanych przez tamtejsze gospodynie. Powszechnie hodowano świnie, z których przygotowywano produkty,…
W tradycyjnej kuchni pomorskiej mięso i jego przetwory pojawiały się na stole głównie z okazji świąt, ważnych uroczystości rodzinnych czy zapustów. Zwłaszcza po okresie surowo przestrzeganych postów witano je radośnie w jadłospisie. Przetwory mięs…
Kiełbasa biała surowa sporządzana jest z wyselekcjonowanego mięsa oraz naturalnych przypraw, specjalnie z myślą o tych, którzy poszukują tradycyjnych polskich smaków rodem z kaszubskiej kuchni. Kiełbasa biała surowa powstaje z mięsa wołowego i wie…
Przepis na szynkę w cieście pochodzi ze zbiorów rodzinnych i funkcjonuje w tej rodzinie od wielu lat. Szynkę tę przyrządzały gospodynie z rodu pochodzącego z Tarnopola. W ustnych przekazach otrzymywały go kolejne pokolenia. Przepis ten został zap…
Południowo-zachodnia część Kociewia, leżąca na skraju Borów Tucholskich, jest krainą silnie zalesioną, gleby są mało urodzajne, przeważnie piaszczyste, mało przydatne dla rolnictwa. Pożywienie ludności zamieszkującej te tereny było zawsze skromne…
Kociewie znajduje się w północno-wschodniej części województwa pomorskiego. Jest to region przede wszystkim etniczno-kulturowy, położony w dorzeczu dwóch rzek wpadających do Wisły: Wierzycy i Czarnej Wody (Wdy). Kociewie pod względem fizyczno-geo…
Udziec barani z owcy pomorskiej z czosnkiem
Mięso do wyrobu udźca baraniego z owcy pomorskiej pochodzi z owcy rasy pomorskiej, hodowanej we własnym gospodarstwie, biorącym udział w programie rolno-środowiskowym – zachowanie ras genetycznych. Hodowla w gospodarstwie prowadzona jest od 1978 r…
„Kaczka po pomorsku” pochodzi z terenu Kaszub i jest obecnie serwowana na Pobrzeżu Kaszubskim. Od dawna Kaszubi uprawiali głównie zboża, ziemniaki, marchew oraz warzywa takie jak cebula i pietruszka. Mało urodzajna ziemia i kapryśny klimat powodo…
Kaszubi często używali i używają tłuszczu gęsiego lub kaczego jako omasty do zup (zôcerka z òbòną), kapusty lub jako dodatku do gotowania ziemniaków. Na Pomorzu ludność chłopska część wyhodowanych gęsi przeznaczała na domowe potrzeby. Pieczono je…
Tradycja świniobicia na Kaszubach sięga przełomu XIX i XX wieku, jednak mięso było produktem luksusowym, a ubój odbywał się zaledwie dwa razy w roku. Potwierdzają to F. Lorentz, A. Fischer i T. Leher-Spławiński w książce „Kaszubi kultura ludowa i…
Świniobicie na Kaszubach odbywało się zwykle dwa razy do roku – na Boże Narodzenie i Wielkanoc. Znaczną część mięsa, zwłaszcza ze świniobicia jesiennego, przerabiano na kiełbasy, natomiast najlepsze porcje konserwowano w soli lub wędzono, aby wydł…
Ważnym elementem kulturowym województwa pomorskiego są tradycje kulinarne, a pożywienie jest ważnym elementem różnicującym zamieszkujące tu społeczności i identyfikuje przynależność grupową. Specyfika regionu pomorskiego, w tym kaszubskiego wyraż…
Na terenach Kaszub mięsa spożywano mało, w związku z tym świniobicie obywało się 2-3 razy do roku i stwarzało okazje do świętowania. Z mięsa wieprzowego wyrabiano kiełbasy (worsztë) oraz inne wyroby podrobowe. W przejrzysty sposób przedstawiają to…
Żuławy od wieków postrzegane były jako kraina wyjątkowo bogata, w której występowały gospodarstwa o dużym areale ziemi uprawnej, obszerne pastwiska i zabudowania gospodarskie wypełnione licznym inwentarzem. W pamiętnikach podporucznika Karola Glog…
Hodowla gęsi na Pomorzu, zarówno w gospodarstwach chłopskich, jak i majątkach ziemskich była dawniej bardzo rozpowszechniona. Dobre warunki klimatyczne, liczne pastwiska, wody i łąki sprzyjały hodowli tego ptactwa w różnych częściach Kaszub. Szcz…
Szynka wieprzowa gotowana (peklówka gotowana)
Mięsa w tradycyjnej kuchni pomorskiej nie były podstawowym pożywieniem. Jadano je rzadko, najczęściej raz w tygodniu lub podczas wielkich świąt. Maria Iwaszkiewicz w książce „Z moim ojcem o jedzeniu” pisze: „Ojciec mój opowiada, że u nich w domu s…
Wołowina szmurowana po kaszubsku
Charakterystyczną potrawą z wołowiny przyrządzaną na Kaszubach była pieczeń wołowa zwana wołowiną szmurowaną. Dawniej w bogatszych gospodarstwach mięso pozyskiwano z własnego uboju, w innych niewielkie ilości kupowano u rzeźnika. „(…) jedynym wyją…
Kiełbasa z Piekła z czarną gorczycą
Wieś Piekło leży na skraju Żuław i Powiśla w samej Delcie Wisły. Od 1888 roku wśród mieszkańców miejscowości Piekło zakrzewiła się tradycja wytwarzania kiełbasy doprawianej czarną gorczycą. Do jej przygotowania wykorzystuje się: mięso wieprzowe (k…
Kuchnia pomorska zarówno dawna jak i współczesna, jest bardzo różnorodna. Do jadłospisu mieszkańców miast przenikały potrawy z kultury wiejskiej, występowało też zjawisko odwrotne. W pomorskiej kulturze kulinarnej inspirującą rolę odgrywała kuchni…
Kaczka z jabłkami z Borów Tucholskich
Na Pomorzu drób hodowano w większości gospodarstw wiejskich, jak i też w pomorskich miasteczkach, gdzie w gospodarskim zapleczu mieścił się kurnik, a jeśli hodowano kaczki – kaczornik. Starano się wyhodować drób opiekły, czyli tłusty bo taki był n…
Pieczeń boczkowa jest potrawą wprowadzoną do lokalnej kuchni drogą kursów kulinarnych organizowanych przez Koła Gospodyń Wiejskich. Potrawa była na tyle atrakcyjna, że została zapisana w zeszytach przez uczestniczki tych spotkań i wprowadzona do w…
W tradycyjnej kuchni pomorskiej znajdujemy różnorodne przepisy na przyrządzanie wędlin będących najpopularniejszym wyrobem mięsnym. Przeważnie wyrabiano kiełbasy z mięsa wieprzowego – z łopatki, boczku, karkówki, szynki lub schabu, dodawano też cz…
Produkty rybołówstwaKlopsiki z pomuchla (dorsza) po kaszubsku
Duża ilość ryb, różnorodność gatunków, łatwość i powszechność ich połowu, sprawiły, że na Pomorzu stały się one bardzo popularnym składnikiem codziennego i odświętnego pożywienia. W kuchni kaszubskiej wykorzystywało się wszystkie gatunki i przyrzą…
Jantar to stara miejscowość rybacko-rolna. Pierwsze wzmianki o tej osadzie pochodzą z XIV wieku, kiedy to zakon krzyżacki rozpoczął zasiedlenie starej Mierzei Wewnętrznej. Rybołówstwo jest profesją uprawnioną w Jantarze od zawsze. Historia tych te…
W kuchni kaszubskiej duże znaczenie miały ryby, które gotowano, prażono, wędzono i suszono. Najchętniej jadano jazgarze w rosole i ukleje zaprawiane w occie. Do prawdziwych przysmaków należały miętusy, a zwłaszcza ich wątroba oraz ikra rybia smażo…
Wątroba miętusa lub dorsza po kaszubsku
W kuchni kaszubskiej duże znaczenie miały ryby, które gotowano, prażono, wędzono i suszono. Najchętniej jadano jazgarze w rosole i ukleje zaprawiane w occie. Do prawdziwych przysmaków należały miętusy, a zwłaszcza ich wątroba oraz ikra rybia smażo…
Śledź pomorski solony z beczki w zalewie słodko-kwaśnej
Śledź był od zawsze spożywany na Pomorzu ze względu na bliskość morza i bardzo cenne właściwości smakowe i odżywcze. Jak podaje M. Woźniczko w Tradycjach kulinarnych regionów… (2006): Kuchnia kaszubsko-pomorska, tak jak krajobraz, jest wyrazista…
Według Kuchni Pomorskiej za najbardziej specyficzną, znaną cechę kuchni kaszubsko-pomorskiej i gdańskiej uważa się powszechnie bogactwo ryb i potraw rybnych. Są to zarówno ryby morskie, jak i słodkowodne, które żyją w kaszubskich czy kociewskich j…
„Hylyng” opiekany z cebulą – śledź po kaszubsku
W kuchni światowej występuje wiele potraw ze śledzi. Podaje się śledzie gotowane, smażone, duszone i pieczone. W Polsce dawniej też je przyrządzano na różne sposoby, jednak dziś najczęściej podaje się przystawkę ze śledzia. Wokół miejsc, gdzie wy…
Podstawowym atrybutem kuchni pomorskiej, świadczącym o jej odrębności i indywidualności są ryby. Wśród ryb łowionych w morzu ważne miejsce zajmował śledź, który dominował w kuchni pomorskiej. „Podstawą kuchni kaszubskiej w regionie nadmorskim był…
W nadjeziornej części Kaszub ryby odgrywały dominującą rolę. Chłopi z wsi leżących nad brzegami rozległych jezior utrzymywali się w dużej mierze z rybołówstwa. Połowy odbywały się zarówno latem jak i zimą. Ryby przygotowywano na wiele sposobów. Wi…
Kaszubskie jeziora stwarzają dogodne warunki do rozwoju rybactwa, które jest ważnym, a dla niektórych grup ludności dominującym zajęciem. Brodnica Górna jest miejscowością położoną w pobliżu jednego z największych kompleksów jeziornych na Pomorzu…
Ryby były i są jednym z podstawowych produktów żywnościowych Kaszubów. Sprzyjające warunki naturalne tj. duża ilość wód, jezior, stawów, rzek, bliskość morza przyczyniły się do rozwoju rybołówstwa. Ryby przyrządzano na wiele sposobów: gotowano,…
Klopsy rybne w zalewie octowej
Swornegacie położone są na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego, nad rzeką Brdą i Jeziorem Karsińskim, sąsiadują z Parkiem Narodowym Bory Tucholskie. Jest to region zasobny w duże obszary leśne, liczne jeziora i rzeki. Warunki do uprawiania ro…
Sałatka śledziowa po kaszubsku
W tradycyjnym pożywieniu Kaszubów ryby były spożywane jako danie podstawowe, a także jako dodatek do potraw. Wśród ryb łowionych w morzu bardzo ważne miejsce zajmował śledź. W większości domów na jesieni przygotowywane były specjalne beczki pełne…
Pasztet z dorsza (pasztet z pomuchla)
Potrawy z ryb w całym regionie pomorskim są jednym z podstawowych dań. Potrawy te są bardzo zróżnicowane w zależności od lokalnych tradycji oraz sposobu pozyskiwania ryb. Dalej można mówić o różnicach wynikających ze stopnia zamożności danego regi…
Rolmopsy ze śledzia bałtyckiego w zalewie słodko-kwaśnej
Łąg to niewielka wieś położona w gminie Czersk w województwie pomorskim w rejonie Borów Tucholskich. Obszar ten słynie z bogatej flory i fauny. Ponadto tereny te nie posiadają rozwiniętego przemysłu, dzięki czemu gleby pozostają nieskażone, a powi…
Najbardziej specyficzną i znaną cechą kuchni kaszubsko-pomorskiej i gdańskiej jest bogactwo ryb i potraw rybnych. Są to zarówno ryby morskie, od śledzia zaczynając a na wszechwładnym łososiu kończąc, jak i słodkowodne, które żyją w kaszubskich czy…
Warzywa i owoceRegion Kociewie to obszar etniczno-kulturowy znajdujący się w północno-wschodniej części województwa pomorskiego, położony w dorzeczu dwóch rzek wpadających do Wisły: Wierzycy i Czarnej Wody (Wdy) na terenie Borów Tucholskich. Czarna jagoda (Vacc…
Konfitura borówkowa z Borów Tucholskich
Bory Tucholskie to jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce. W jego północno-wschodniej części został utworzony Park Narodowy Bory Tucholskie, dzięki czemu obszar ten słynie z nieskażonej i bujnej flory oraz fauny. Region ten znany jest z…
Żurawina z jabłkiem i chrzanem
Żurawina jest owocem znanym i bardzo cenionym na Kaszubach, obficie występującym w pomorskich lasach i na torfowiskach. Odznacza się specyficznym smakiem i aromatem. Przyrządzano z niej konfitury, smażono z dodatkiem jabłek. Przetwory z tego owocu…
Borówka z gruszką jest jednym z tradycyjnych, smakowitych dodatków do mięs podawanych w kuchni pomorskiej. Podawano ją również jako słodki dodatek do ciast, legumin, pieczywa. Konfiturę smażono i wekowano w słojach, czasami wzbogacano jej smak jab…
Wieś Lipy leży na Pomorzu, w powiecie kościerskim, w gminie Stara Kiszewa. Północno‑zachodnia część gminy Stara Kiszewa należy do Kaszub, pozostała część do Kociewia. W gminie jest dużo użytków rolnych i leśnych. Jest to obszar bardzo bogaty krajo…
Truskawka kaszubska lub kaszëbskô malëna
Truskawka kaszubska produkowana jest na obszarze powiatu kartuskiego, powiatu kościerskiego, powiatu bytowskiego oraz gminy Przywidz, Wejherowo, Luzino, Szemud, Linia, Łęczyce oraz Cewice. Pod nazwą truskawka kaszubska sprzedawane są wyłącznie tr…
Powidła śliwkowe z Doliny Dolnej Wisły
Jednym z najstarszych sposobów utrwalania i konserwacji owoców śliw jest ich rozgotowywanie i zagęszczanie poprzez odparowywanie w podgrzewanych kotłach. Ten rodzaj przetwarzania owoców znany jest z przekazów źródłowych pochodzących z XVI wieku. P…
Mermecka przystawka z żurawiny do mięs
Mermecka przystawka z żurawiny do mięs wytwarzana jest zgodnie z recepturą rodzinną od ponad 25 lat według przepisu przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Miejscowość Mermet położona jest w Borach Tucholskich. Tereny te są mocno zalesione i char…
Konfitura lecznicza z żurawiny po mermecku
Konfitura lecznicza z żurawiny po mermecku wytwarzana jest zgodnie z recepturą rodzinną od ponad 25 lat. Przepis przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Do rozdrabniania owoców stosuje się również i dziś drewnianą prasę pochodzącą z 1905 roku….
Intensywny rozwój sadownictwa na Dolnym Powiślu zaobserwowano już w drugiej połowie XIX wieku. Warunki klimatyczno-glebowe sprzyjały uprawie drzew owocowych, a sadowniczy charakter regionu został podtrzymany po 1945 roku przez funkcjonujący na ww….
„O szczególnej roli sadów i tradycji hodowania drzew owocowych między innymi w okolicach Sztumu (woj. pomorskie) wspomina W. Łęga, autor publikacji „Ziemia malborska. Kultura ludowa” przybliżając kulturę materialną tego obszaru” (dr Anna Drożdż, U…
Żurawina z Kaszub ucierana na surowo
Żurawina to krzewinka spotykana głównie na torfowiskach wysokich. W Polsce roślina ta występuje głównie na północy kraju, najczęściej na kaszubskich terenach podmokłych i bagnach. Owoce dojrzewają w lecie, jednak utrzymują się na pędach nawet do w…
Mieszkańcy wsi Górki, położonej w gminie Karsin w powiecie kościerskim, od kilku lat popularyzują powrót do uprawy starej, lokalnej odmiany drzew gruszy zwanej gdańczonką. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od rynku zbytu. W przeszłości owoce były chęt…
Wyroby piekarnicze i cukierniczePumpernikiel to chleb razowy, zakwaszony o barwie brunatnej, czasem czarnej. Wypiekany jest on w specjalnych formach przy dużej wilgotności i niskiej temperaturze od 18 do 20 godzin. Następnie po wypieku batony układa się w specjalnym pomieszczeni…
Pùrcle kaszubskie zwane potocznie pączkami były specjalnym obrzędowym przysmakiem, który smażono głównie w czasie zapustów. O zwyczaju pieczenia pączków i placków z żytniej mąki pisze w swym kaszubskim słowniku ks. B. Szychta (1967–1976): „pùrcel-…
Przepis na przygotowanie deseru pod nazwą mleko gdańskie odnajdujemy w książce N. Bojarskiej „Dobra wieść niosą jeść” z 1979 roku, traktującej o tradycjach polskiej kuchni od wieków średnich po współczesne czasy. Deser ten przyrządzany jest z migd…
Szpajza, cytronszpajza – deser jajeczny, krem jajeczny
W bogactwie i różnorodności kuchni pomorskiej zawsze szczególnie wyróżniał się Gdańsk. Na gdańską kuchnię oddziaływało sąsiedztwo Kaszub, Kociewi i Żuław, ale również rozmaite nowinki z krajów Europy, docierające tu przez Bałtyk. Wzbogacały one ro…
Tradycja wypieku ruchanek z ciasta chlebowego sięga odległych czasów przedwojennych. Autochtoni mieszkający na Kaszubach potwierdzają, że przed wypiekiem chleba w piecu chlebowym, gospodyni smażyła owe placki, gdy zabrakło chleba na śniadanie. Ode…
Kociewski chleb wiejski na serwatce
Chleb jest nieodłącznym składnikiem naszego codziennego pożywienia. Do niedawna stanowił symbol dostatku. Świeżo upieczony bochen był przysmakiem niedzielnego śniadania i dumą gospodyni. Proces przygotowania ciasta i wypiek chleba wiązał się z prz…
Wiejska kociewska drożdżówka kiszona
Południowo-zachodnia część Kociewia, leżąca na skraju borów Tucholskich, jest krainą silnie zalesioną, gleby są mało urodzajne, przeważnie piaszczyste, mało przydatne dla rolnictwa. Gospodynie na Kociewiu wykorzystywały w przygotowywaniu posiłków…
Cukiernia, której specjalnością jest piernik z kamionki, to firma rodzinna o długoletnich tradycjach. Podobnie jak starsi, także młodsi członkowie rodziny mają wykształcenie cukiernicze. Przygoda z piekarnictwem zaczęła się w roku 1947, kiedy to r…
Cukiernia, której specjalnością jest wianek debrzneński to firma rodzinna z długoletnimi tradycjami. Tak jak dawniej również i dziś członkowie rodziny posiadają wykształcenie cukiernicze. Przygoda z piekarnictwem rozpoczęła się w 1947 roku, kiedy…
Historia rogalików z wiśniami sięga lat 1956-1989, kiedy to można było je kupić w piekarni-cukierni w Chojnicach. Rogaliki z wiśniami w lukrze, choć nie były najtańszym ciastem, cieszyły się dużą popularnością wśród klientów piekarni. Przepis ten…
Marcepanowe serduszka z Piekła
Piekło to wieś w województwie pomorskim w powiecie sztumskim w gminie Sztum. Pierwsze wzmianki o Piekle sięgają 1570 roku. Od 1772 wieś znajdowała się pod zaborem pruskim (Prusy Wschodnie), a od 1920 roku do 1939 roku wieś należała do terenów Woln…
Kaszubski chleb żytni na ziemniakach
Do wypieku chleba na terenie Kaszub używano głównie mąki żytniej, ponieważ gleba na Kaszubach jest mało urodzajna, przeważnie słaba i piaszczysta, a klimat ostry, z długimi zimami i późnymi wiosnami. Jak podaje W. Błaszkowski (Tradycyjna ludowa k…
Kaszubski sernik z ziemniakami
Kaszubski sernik ziemniaczany pochodzi ze środkowej części Kaszub zwanej Pojezierzem Kaszubskim. Region ten jest bardzo zróżnicowany pod względem ukształtowania powierzchni terenu i występują tu liczne jeziora. Gleby są lekkie, piaszczyste, przewa…
Grochowinki kociewskie (chruściki, faworki)
Grochowinkami kociewskimi nazywa się na Kociewiu faworki, chruściki. Od lat w długie, zimowe wieczory smażono te smakołyki, szczególnie w okresie końca Karnawału, czyli w Zapusty przed Wielkim Postem. Przyrządzało się je szybko – przygotowanie cia…
Tradycja pieczenia fefernusków kociewskich kojarzy się wszystkim kociewiakom z domem rodzinnym i ze Świętami Bożego Narodzenia. Ciasto piernikowe, z którego robi się fefernuski, już dwa tygodnie przed świętami stało dawniej na strychu i dojrzewało…
Chleb słowiński pieczony był przez autochtoniczną ludność pochodzenia kaszubskiego, zwaną Słowińcami, zamieszkującą od XIX wieku tereny wiejskie, położone wokół jeziora Gardno i Łebsko. Najstarsze wzmianki na temat wypiekanego tu chleba pochodzą o…
Młodzowy kuch z kruszonką oznacza po kaszubsku ciasto drożdżowe z kruszonką. Produkt wywodzi się z ciasta chlebowego, a przepis na jego przygotowanie pochodzi z około 1700 roku od księży, którzy często biesiadowali u szlachty. Przepis ten był stos…
Kaszubski kuch marchewny to popularny deser przygotowywany na różnego rodzaju uroczystości rodzinne tj. wesela, chrzciny, przyjęcia urodzinowe. Ciasto początkowo przygotowywane było z podstawowych i łatwo dostępnych składników w każdym gospodarstw…
„Kukla mały, zwykle okrągły bochenek chleba upieczony, najczęściej z resztek ciasta, kukiełka”.( Bernarda Sychta, „Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”, 1968). Przygotowanie kukli od zawsze związane było z tradycyjnym wypiekiem chle…
Kuchnia pomorska jest bardzo zróżnicowana. Obok kuchni kaszubskiej i kociewskiej istniała kuchnia dworska, patrycjuszowska i mieszczańska. W tej różnorodności szczególne miejsce zajmowała kuchnia gdańska. Oddziaływała ona na rodzime tradycje kulin…
W tradycyjnej kuchni pomorskiej z wyrobów cukierniczych głównie wypiekano ciasta drożdżowe, popularnie zwane „kuchami”, ucierane babki oraz wafle, do wypieku których służyły specjalne żeliwne formy zwane wafelnicami. „Na Pomorzu prawie w każdym do…
Pierszczewo (Pirsno, w j. kaszub. Pierszczewò) to wieś położona na obszarze Kaszubskiego Parku Krajobrazowego w gminie Stężyca. Do XII wieku była siedzibą prastarej ziemi Pirsna. Osada należąca do ziemi Pirsna w XIII w. została darowana przez Mest…
Od XIX wieku urodzajne pagórki pomiędzy Gniewem i Pelplinem oraz pola na Nizinie Walichnowskiej leżące na Kociewiu, stały się zagłębiem słynącym z uprawy buraków cukrowych. Na ziemiach tych w 1878 r. w miejscowości Pelplin uruchomiona została cukr…
Bałabuchy to pieczywo, którego tradycja wypieku wywodzi się z obszaru Ukrainy. Bałabuchy, nazywane inaczej ukraińskim chlebem, przygotowywano tam powszechnie, wypiekając przynajmniej raz w tygodniu. Na Żuławy receptura ta przybyła wraz z falą osad…
Oleje i tłuszczeMasło w okręgowej spółdzielni mleczarskiej w Starogardzie Gdańskim jest produkowane od ponad 100 lat. Świadczy o tym zapis znajdujący się w opracowaniu Józefa Milewskiego Udział Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Starogardzie Gdańskim w rozwoju…
Olej rzepakowy tłoczony na zimno
Pierwotnie oleje tłoczono przy użyciu prostych pras stosowanych już w starożytnym Egipcie, Palestynie i Grecji. Były to oleje nieulepszane, czyli nierafinowane. W Polsce prymitywne metody tłoczenia oleju były stosowane do 2 poł. XIX w. Następnie n…
„Gęś pomorska hodowana była od wieków w wielu krajach nadbałtyckich, m.in. w Polsce i Niemczech. Rozpowszechniła się w całej Europie, używana była do uszlachetniania innych ras. (..) W połowie XX wieku rasa popularna w naszym kraju, hodowana główn…
MiodyMiód jest znany człowiekowi od tysięcy lat jako środek spożywczy i lek używany w medycynie ludowej. Miód leśny z Biernatki to miód dziki, nie rolniczy, stosowany w domowej medycynie jako środek podwyższający odporność organizmu oraz przy chorobach…
Pierwsza wzmianka na temat miejscowości Pszczółki, ówcześnie wsi Psolcicz, pochodzi z 1307 roku, dlatego też tę datę uznano za symboliczny rok powstania Pszczółek. Już pierwsze zapiski wiążą wieś z zakonem Cystersów z Oliwy, który słynął z hodowli…
Wielowiekową tradycję pszczelarstwa na terenie Pomorza Gdańskiego potwierdzają zarówno źródła pisane, jak i znaleziska archeologiczne. Informacje o miodzie, pszczołach i pszczelarzach znajdujemy w najstarszych przekazach historycznych. Olbrzymie k…
Gotowe dania i potrawyZnaczna część obszaru Kociewia położona jest wśród lasów, które należą do największych kompleksów leśnych naszego kraju (Bory Tucholskie). Gleby na tych terenach są piaszczyste i mało urodzajne, co wiąże się ze słabym rozwojem rolnictwa. Dlatego l…
Stupka – sos śledziowy na zaklepce
Ryby stanowiły niegdyś podstawę wyżywienia ludności zamieszkującej nadmorskie tereny Kaszub. Spożywano je na różne sposoby, gotowano, smażono, wędzono, solono lub przygotowywano z nich pożywne zupy. Stanowiły także dodatek smakowy do dań podawanyc…
Żuchel (blacharz, sztydrych, kartoflak)
Ziemniaki stanowiły podstawowe pożywienie Borowiaków, czyli ludzi zamieszkujących Bory Tucholskie. Przyrządzano je na wiele sposobów, między innymi gotowano w wodzie, przyrządzano z nich kluski, placki, a także dania z tartych ziemniaków. W „Kult…
Głównym pożywieniem Borowiaków na przełomie XIX i XX wieku były potrawy przyrządzane z ziemniaków. Ksiądz Bernard Sychta w „Kulturze materialnej Borów Tucholskich” z 1947 roku pisał: „Borowiak odżywiał się kiedyś bardzo skromnie. Dziś głównym jego…
Na południu województwa pomorskiego w regionie Borów Tucholskich brak jest dużych zakładów przemysłowych, dzięki czemu pasze, którymi żywione są zwierzęta gospodarskie, posiadają wysokie wartości odżywcze. Bezpośrednio wpływa to na mleko, które je…
Sztuka mięsa z Gdańska w cieście francuzkiem
Przepis na sztukę mięsa z Gdańska w cieście francuzkiem podaje N. Bojarska w swojej książce „Dobra wieść niosą jeść” z 1979 roku: „Weź mięsa ile ci potrzeba z krzyżowej albo zrazowej części, uduś w jarzynach naszpikowane gęsto słoniną aby było mię…
Pomorskie borowiki suszone w śmietanie
Pomorze to jeden z najbardziej grzybodajnych regionów w Polsce. Bogactwo lasów dostarczało licznych odmian grzybów, które przyrządzano w kuchni pomorskiej na różne sposoby: marynowano w occie, duszono, gotowano, smażono, przyrządzano zupy, nadzien…
Kaszubskie kluski ziemniaczane łyżką kładzione
Kluski ziemniaczane łyżką kładzione to potrawa przyrządzana na bazie ziemniaków. Ziemniaki na Kaszubach uprawia się od czasów króla Jana III Sobieskiego, który to, według ustnych przekazów mieszkańców Kaszub, pierwsze krzaki i bulwy ziemniaków pod…
Gòlce / nadzy klosczy (kluski ziemniaczane)
Ziemniaki wraz z ich upowszechnieniem na Pomorzu bardzo szybko stały się podstawowym produktem w żywieniu. Bulwë ratowały tutejszą ludność przed wielkimi klęskami głodu w XIX i XX wieku. Są składnikiem wielu przepisów, w tym najrozmaitszych klusek…
Drobné miãso – drobne mięso, potrawka z podrobów
Kuchnia kaszubska posiadała receptury na bardzo wiele smacznych i ciekawie przyrządzonych dań mięsnych z gęsiny, kurcząt oraz z podrobów drobiowych i mięsnych. Wszystko to było zasługą ludności zamieszkującej te tereny, która żyjąc wedle pór roku,…
Kociewskie kluski ziemniaczane
Zimne Zdroje to wieś położona na pograniczu borowiacko-kociewskim w województwie pomorskim, w powiecie starogardzkim, w gminie Osieczna, w kompleksie leśnym Borów Tucholskich. Jest to południowo-zachodnia część Kociewia, zwana Kociewiem Leśnym, l…
Kociewska zapiekanka z grzybów
Miejscowość Czarna Woda położona jest nad malowniczą rzeką Wdą, zwaną Czarną Wodą. Czarna Woda jako osada wykształciła się pod koniec XVIII wieku. Ponad połowę obszaru gminy stanowią tereny zielone i zalesione. Bory Tucholskie to jeden z najwięks…
Kociewska polewka owocowo‑grzybowa
Wieś Łąg leży w gminie Czersk na Pojezierzu Południowopomorskim w regionie Borów Tucholskich. Większość terenów zajmują lasy, które obfitują w owoce runa leśnego, w tym w grzyby i jagody czarne. Suszenie owoców i grzybów w regionie kociewskim by…
Ziemniaki stanowią nieodłączny element kuchni polskiej od ponad dwóch stuleci. Uznaje się, że od wieku XIX są głównym składnikiem pożywienia m.in. w kuchni pomorskiej, występującym obok podstawowych w jadłospisie Pomorzan różnego rodzaju kasz, gro…
Pierogi to jedna z tych potraw, która wywodząc się przypuszczalnie z dawnej kuchni słowiańskiej, ludowej – zdobyła ogromną i trwałą popularność w kuchni polskiej, zarówno wiejskiej, jak i miejskiej (M. Lemnis, H. Vitry, 1979 rok). Panujące powsze…
Kaszubskie kluski ziemniaczane
Rodzaj i odrębność regionalna pożywienia chłopskiego były uzależnione w pierwszym rzędzie od gospodarki rolniczo-hodowlanej i zasobów naturalnych środowiska geograficznego, a następnie od upodobań i tradycyjnych nawyków smakowych. (…) Oskar Kolbe…
W XIX i na początku XX wieku pożywienie ludności wiejskiej terenu Kaszub opierało się na produktach pochodzących z własnego gospodarstwa. Na Kaszubach ze względu na lekkie gleby uprawiało się ziemniaki, które następnie spożywano pod wieloma postac…
Kaszubi od niepamiętnych czasów prowadzą osiadły tryb życia i właściwą mu gospodarkę rolniczo-hodowlaną (…) Trzonem rolnictwa były gospodarstwa „gburskie” zamożnej warstwy chłopów, rekrutujących się z dawnej szlachty zagonowej i bogatszego chłopst…
W kuchni kaszubskiej ze względu na bliskość Morza Bałtyckiego duże znaczenie miały ryby, które gotowano, prażono, wędzono lub suszono i spożywano pod wieloma postaciami i na różne okazje. Spożywano również wiele zup na bazie ryb, były to tzw. pole…
Południowo-zachodnia część Kociewia, leżąca na skraju borów Tucholskich, jest krainą silnie zalesioną, gleby są mało urodzajne, przeważnie piaszczyste, mało przydatne dla rolnictwa. W XIX i na początku XX wieku pożywienie ludności wiejskiej Pomor…
Kaszubska polewka z kminkiem jest zupą charakterystyczną dla obszaru Kaszub, gdyż gospodynie w tym regionie gotowały posiłki z surowców łatwo dostępnych. Zupa ta to wywar z kości z dodatkiem jarzyn i kminku z własnego ogrodu przydomowego. Według…
Kaszubi od niepamiętnych czasów prowadzą osiadły tryb życia i właściwą mu gospodarkę rolniczo-hodowlaną. (…) Uprawa była nastawiona na produkcję (…) ziemniaków. (Błaszkowski W. 1965). Jak podaje M. Woźniczko (2006): Kuchnia kaszubsko-pomorska, ta…
Polewka to staropolska nazwa zupy. Najbardziej znana polewka pochodzi z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Czarna polewka, czyli czernina była podawana kawalerowi starającemu się o rękę panny, gdy rodzice nie chcieli go zaakceptować i oddać mu córki…
W przeszłości w kuchni kaszubskiej istniał podział na kuchnię rybacko-chłopską i mieszczańsko-dworską. Tę pierwszą cechuje skromność, prostota, pewne ubóstwo, ale takie, które potrafiło jednocześnie wydobyć naturalność, wynikającą z dostępnych pro…
lince to kaszubska nazwa utartych ziemniaków smażonych na patelni w postaci placków. Dawniej przyrządzanie tej potrawy było dość czasochłonne, gdyż surowe ziemniaki ucierało się na tarce ręcznie. Plince są bardzo smacznym i pożywnym daniem z ziem…
Kaszubska jajecznica na węgorzu / Prażnica
Według Kuchni Pomorskiej za najbardziej specyficzną cechę kuchni kaszubsko-pomorskiej i gdańskiej uważa się powszechnie bogactwo ryb i potraw rybnych. Są to zarówno ryby morskie, jak i słodkowodne, które żyją w kaszubskich czy kociewskich jeziorac…
Jak podaje W. Błaszkowski (Tradycyjna ludowa kultura materialna Kaszub w: Pomorze Gdańskie – Kultura i sztuka, 1965), zasadniczymi potrawami postnymi na Kaszubach były zupy z „brzadu”, czyli suszonego owocu: gruszek, jabłek, śliwek i wiśni. Przyrz…
Tradycja uprawy ziemniaków w Europie sięga XV wieku. Ziemniaki po ugotowaniu stanowią bardzo cenny pokarm dla człowieka. Są też ważną rośliną pastewną i przemysłową. Zawierają głównie witaminę C. Najwięcej wartości odżywczych zawierają ziemniaki u…
Południowo-zachodnia część Kociewia, leżąca na skraju Borów Tucholskich, jest krainą silnie zalesioną, gleby są mało urodzajne, przeważnie piaszczyste, mało przydatne dla rolnictwa. W XIX i na początku XX wieku pożywienie ludności wiejskiej Pomor…
Kuchnię pomorską cechuje dość znaczne zróżnicowanie będące wynikiem wielu czynników. Czynnik przyrodniczy, lokalizacja nadmorska oraz przywiązanie do tradycji sprawiły, że na tym terenie występuje wiele potraw, z których część jest efektem przenik…
Mus truskawkowy „Kremowe malene”
Uprawa truskawek na Kaszubach upowszechniła się po II wojnie światowej. Bardzo dużo truskawek uprawia się w miejscowości Wygoda i jej okolicach, w gminie Stężyca. Według Ostrowskiej … truskawki są bogactwem wiosek w rejonie Jeziora Raduńskiego. Za…
Wśród zup kaszubskich bardzo znane są: miodny i kwasny bonk (fasolowa na słodko-kwaśno), zupa z żëłtëch wrëków (zupa z żółtej brukwi), zôcerka z obóną (z okrasą), brzôdowa (owocowa) oraz czôrnina (czernina). Na Podlasiu przyrządzano polewki z krw…
Mermecka galaretka z żurawiny wytwarzana jest zgodnie z recepturą rodzinną od ponad 25 lat. Przepis przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Obecnie, jak dawniej, sporządza się galaretkę z żurawiny po mermecku na wyjątkowe okazje, takie jak np….
Buraczki pruskie „Preussische Rote Beete”
Produkt pochodzi z terenu byłych Zachodnich Prus (okolice Sztumu). Sztum to miasto w powiecie malborskim w województwie pomorskim na Pojezierzu Iławskim. We wczesnym Średniowieczu był to gród Pruski. Najstarsza wzmianka na temat tej miejscowości p…
Kiszka kaszubska / Cziszka kaszëbska
Receptura na przyrządzanie kiszki kaszubskiej pochodzi z XVIII wieku. Produkt wywodzi się z terenu Kaszub. Jest to potrawa regionalna z okolic miejscowości Gochy (dzisiejsza gmina Lipnice w powiecie bytowskim). Początkowo potrawa przygotowywana by…
Zupa z żółtej brukwi / Zupa z żôłtich wrëków
Jak podaje Błaszkowski w Tradycyjnej ludowej kulturze materialnej Kaszub: Kaszubi od niepamiętnych czasów prowadzą osiadły tryb życia i właściwą mu gospodarkę rolniczo-hodowlaną. (…) Trzonem rolnictwa były gospodarstwa „gburskie” zamożnej warstw…
Kociewska zapiekanka z grzybów
Miejscowość Czarna Woda położona jest nad malowniczą rzeką Wdą, zwaną Czarną Wodą. Czarna Woda jako osada wykształciła się pod koniec XVIII wieku. Ponad połowę obszaru gminy stanowią tereny zielone i zalesione. Bory Tucholskie to jeden z najwięk…
Szmórowónô kapùsta/szmurowana kapusta/duszona kapusta na wędzonce
Bardzo popularnym warzywem uprawianym w gospodarstwach kaszubskich była kapusta. Przygotowywano z niej nie tylko różnego rodzaju zupy np. parzybrodę czy kapuśniak, ale także dania główne jak kapustę duszoną na wędzonce. Danie to było bardzo pożywn…
Przepis na gołąbki z pęczaku z grzybami został przeniesiony na Żuławy po 1945 roku wraz z napływem ludności z terenów Polski południowo-wschodniej i centralnej. Jednak upowszechnienie tej potrawy na Żuławach datuje się na lata 70-te XX wieku. Stos…
Szarpak, szarpaki (kapuśniak borowiacki)
Na Pomorzu bardzo popularne były dwie kapuściane zupy – parzybroda, którą przygotowywano ze świeżej kapusty i kapuśniak, czyli szarpak – z kiszonej. „W 1974 r. w Starogardzie Gd. zorganizowano po raz pierwszy w historii Kociewa konkurs pt. „Kuchni…
Hodowla gęsi na Pomorzu zwłaszcza lokalnych ras: pomorskiej czy kartuskiej, zarówno w gospodarstwach chłopskich, jak i w majątkach ziemskich, była niegdyś bardzo rozpowszechniona. Gęsi były łatwe w hodowli i wszechstronnie użytkowane: dostarczały…
Słowo „sos” wywodzi się od łacińskiego słowa „salsus” co znaczy osolony, przyprawiony. Dawne sosy były bardzo proste, w skład których głównie wchodziła oliwa, ocet lub wino i zioła. Już w starożytności znany był „sos garum” przygotowywany ze sferm…
Dawniej podstawowym składnikiem pożywienia mieszkańców ziemi sztumskiej były zupy przygotowane na bazie warzyw uprawianych w przydomowych ogrodach. „Spożywane były one w ciągu dnia zarówno przez ludność ubogą jak również przedstawicieli strefy zam…
Parzybroda/ kapuśniak ze świeżej kapusty po borowiacku
Kapusta, obok kartofli, była najpopularniejszym warzywem w pomorskiej kuchni. Zarówno świeża jak i kiszona spożywana była w dużych ilościach. Uprawiano ją „w zagonach” lub, razem z innymi warzywami, w przydomowym ogródku nazywanym kapuśniakiem alb…
Zacierka z mątewki/zacierka z koziełka
W dawnej kuchni ludowej przyrządzano potrawy proste i skromne. Musiały być przede wszystkim pożywne i wykonane własnoręcznie. Dominowała strawa gotowana, przygotowywana w krótkim czasie, bez specjalnego wysiłku, zwłaszcza gdy rodzina żyła skromnie…
Zupa szczawiowa to znana na Kociewiu postna potrawa, gotowana najczęściej na piątkowy obiad. Kociewskie gospodynie znają ją głównie dzięki przepisom zawartym w XIX-wiecznych książkach kucharskich m.in. jeden z takich przepisów można odnaleźć w ksi…
Żuławka Sztumska to typowo rolnicza wieś w województwie pomorskim w powiecie sztumskim. Tereny te w latach 1945-1947 zostały ponownie zasiedlone przez osadników głównie z obszarów wschodnich i południowych. Nowi osadnicy przywieźli ze sobą własne…
NapojeNalewki to specjalność staropolskiej kuchni, szczególnie kresowej. Przygotowywane z ziół i owoców stanowiły podstawę domowych apteczek. Były skutecznym lekiem przy wielu dolegliwościach, a także nieodzownym atrybutem towarzyskich spotkań. Nalewki…
„Gdańska gorzałka, toruński piernik, krakowska panna, warszawski trzewik – najlepsze rzeczy w Polsce” – głosi stare przysłowie przytoczone w opracowaniu Z. Przybylaka „Tradycyjna kuchnia pomorsko-wielkopolska”. Dzieje gdańskiej wódki, znanej takż…
Bursztyn zwany też jantarem to kopalna żywica drzew iglastych z okresu trzeciorzędu. Barwa bursztynu jest głównie żółta, niekiedy może zawierać zatopione owady i szczątki roślin. Bursztyn jest charakterystyczny dla wybrzeża Morza Bałtyckiego, w wo…
Nebrowianka – nalewka śliwkowa
Na obszarze Doliny Dolnej Wisły intensywny rozwój sadownictwa nastąpił w drugiej połowie XIX wieku. W wielu gospodarstwach zakładano sady, które usytuowane były z reguły na skarpach lub na dnie doliny. Owoce śliw, jabłoni, grusz, wiśni wykorzystyw…
Wielowiekową tradycję pszczelarstwa na ziemiach Pomorza Gdańskiego potwierdzają źródła pisane oraz znaleziska archeologiczne. Olbrzymie kompleksy leśne i obfitość rosnących w nich miododajnych roślin sprawiły, że Pomorze z rozległymi puszczami Bor…
Rośliny od zawsze towarzyszyły człowiekowi jako źródło pożywienia, odgrywały też istotną rolę w walce z chorobami i w zachowaniu zdrowia. Zbierane podczas lata zioła były nieodłącznym składnikiem każdej domowej apteczki. Sporządzano z nich soki, o…
Kociewska herbata z lipy i bzu czarnego z miodem lipowym
Wieś Lipy leży na Pomorzu, w powiecie kościerskim, w gminie Stara Kiszewa. Północno-zachodnia część gminy Stara Kiszewa należy do Kaszub, pozostała część do Kociewia. W gminie jest dużo użytków rolnych i leśnych. Jest to obszar bardzo bogaty krajo…
Kociewie znajduje się w północno-wschodniej części województwa pomorskiego. Jest to region przede wszystkim etniczno-kulturowy, położony w dorzeczu dwóch rzek wpadających do Wisły – Wierzycy i Czarnej Wody (Wdy). We wschodniej części Kociewia wyr…
Lecznicza nalewka jarzębinowa / jarzębiak
Nalewki powstające na bazie owoców i ziół są charakterystyczne dla kuchni staropolskiej. Receptura sporządzania nalewek jest prosta, bo polega na zalaniu owoców spirytusem. Następnie po sześciu czy ośmiu tygodniach słodzi się powstały płyn, miesza…
Syrop leczniczy z żurawiny po mermecku
Syrop leczniczy z żurawiny po mermecku wytwarzany jest zgodnie z recepturą rodzinną od ponad 25 lat. Przepis przekazywany jest z pokolenia na pokolenie i pochodzi z 1907 roku. Dawniej wytwarzano syropy również z innych owoców runa leśnego, owoców…
Sok leczniczy z żurawiny po mermecku
Sok leczniczy z żurawiny po mermecku wytwarzany jest zgodnie z recepturą rodzinną od ponad 25 lat zgodnie z recepturą przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Do rozdrabniania owoców stosuje się drewnianą prasę pochodzącą z 1905 roku. Według „Kuchar…
Żurawinówka po mermecku to napój spirytusowy wytwarzany zgodnie z rodzinną recepturą. Przepis na jego przygotowanie przekazywany jest z pokolenia na pokolenie i przechowywany w zbiorach rodzinnych od 1952 roku. Tradycja sporządzania żurawinówki po…
Nalewki spirytusowe na bazie miodu, a taką właśnie nalewką jest „Onisiówka”, znane są od dawna. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów nalewki, nie tylko z miodu, sporządzano w każdym zaścianku, dworze, magnackiej rezydencji, a niektóre pilnie…
Wino z owoców dzikiej róży, wytwarzane w okolicach Choczewa, ma ponad sześćdziesięcioletni rodowód. Łączy rodzimą tradycję wyrobu domowych trunków z umiejętnościami, które przywieźli po II wojnie światowej mieszkańcy dawnych terenów wschodniej Pol…
Zwyczaj picia oraz przygotowywania kawy zbożowej został podpatrzony przez miejscową ludność u niemieckich kolonistów osiedlających się na ziemiach pomorskich. Napój ten szybko zyskał popularność i stał się najczęściej spożywanym napojem wśród robo…
Piwo na terenie obecnego województwa pomorskiego warzono już w czasach średniowiecza, czego dowodem były przywileje warzenia piw nadawane miastom na terenie Pomorza w tym okresie. Prawo to posiadali zarówno mieszkańcy wielkich miast (Gdańsk), jak…
Inne produktyKociewski borowik szlachetny w zalewie octowej
„O dużej wartości smakowej grzybów wiedział świat starożytny. Patrycjusze rzymscy cenili szczególnie truflę czarną (Tuber brumale Vitt.) i muchomora cesarskiego (Amanita caesarea Scop.). Oba te gatunki w Polsce nie występują. Od dawna za najsmaczn…
Niekonwencjonalne metody leczenia były znane od wieków, w literaturze często występują herbatki, napary, wyciągi, nalewki, a wśród wielu specyfików również syropy o gęstej konsystencji z dużą zawartością cukru, nadającą im trwałość i długą przydat…
Prawdziwki suszone z Borów Tucholskich
Bory Tucholskie są jednym z największych zwartych kompleksów leśnych w Polsce, które obfitują w wiele gatunków grzybów, w tym w prawdziwki. Lasy, oprócz grzybów, dostarczały mieszkańcom okolicznych wsi inne owoce runa leśnego, które bardzo często…